Người Đọi Tam đi khắp nơi làm trống, từ Bắc vào Nam, đâu cũng nghe danh.
Hà Nam là tỉnh có truyền thống văn hoá lâu đời với sự phát triển rực rỡ của nhiều làng nghề thủ công truyền thống như dệt lụa Nha Xá, mây giang đan Ngọc Động (Duy Tiên), sừng mỹ nghệ (Bình Lục), gốm Quyết Thành, nghề mộc (Kim Bảng), thêu ren Thanh Hà (Thanh Liêm)... Đặc biệt, làng trống Đọi Tam (xã Đọi Sơn, huyện Duy Tiên) với lịch sử hơn 1000 năm phát triển là minh chứng cho sự trường tồn của một nền văn hoá vùng châu thổ sông Hồng.
Làng nghề làm trống thôn Đọi Tam - xã Đọi Sơn - huyện Duy Tiên - tỉnh Hà Nam
Nơi trẻ nghe tiếng trống từ trong lòng mẹ
Chúng tôi gặp nghệ nhân Phạm Hùng Bì (83 tuổi đã mất năm 2010), đã có thâm niên hơn 60 năm làm trống. Ông nhớ lại những ngày đầu tiên theo cha đi khắp nơi làm trống, ngày đó mọi thứ đều làm bằng tay chứ không có máy móc như bây giờ. “Ngày ấy ông mới có 12 tuổi, theo cha đi học nghề khắp nơi. Từ Thái Bình, Hải Hưng, Hải Phòng đến tận Nam Định, Thanh Hoá, Nghệ An,... không chỗ nào không có dấu chân hai cha con. Hành trang mang theo chỉ có cuộn da trâu và hộp đồ nghề. Hai bàn chân đi đất ngày đó không hề biết mỏi.
Ông dẫn tôi đến nhà anh con rể. Anh tên là Nguyễn Văn Nam, cũng là người làng, lấy vợ từ năm 21 tuổi, giờ hai vợ chồng mở một xưởng trống riêng. Trong nhà, một dãy trống cỡ lớn đang nằm gọn gàng một bên,bên kia là những bao thóc chồng lên nhau. Anh Nam vẫn không ngừng tay đục, nói vọng vào: “Nhà có cấy mấy sào ruộng để lấy gạo ăn thôi. Chứ cứ có trống trong nhà là như có thóc có gạo dự trữ rồi cô ạ...”.
Bên trong xưởng sản xuất trống Tân Việt - Trống Đọi Tam
Chúng tôi tạm biệt hai cha con ông Bì, tìm đến nhà nghệ nhận Nguyễn Chi Khang. Trời lạnh mà bác thợ Khang vẫn xoay mình trần xếp dăm cho chiếc trống cỡ lớn đang thành hình. Căn nhà của bác chật ních các loại trống, trống cơm dài nhỏ treo trên tường, trống hội cỡ lớn chiếm gần nửa gian nhà, bên trên là các loại trống quân, trống cái, trống đế, trống bồng...
Trong tủ kính có bằng chứng nhận nghệ nhân giỏi và nhiều ảnh chụp bác bên những chiếc trống trong các ngày hội lớn của làng, của nước. Ngày trước, bác Khang là một trong những học sinh giỏi của tỉnh Hà Nam Ninh cũ. Bác từng được nhận phần thưởng học sinh giỏi của Bác Hồ là một cây bút Kim Tinh, năm nào cậu trò Khang cũng được lên đánh trống khai trường. Nhưng vì hoàn cảnh gia đình khó khăn, bác không thể theo con đường học vấn. 13 tuổi, bác bỏ học theo cha đi làm trống khắp nơi. Những ngày đầu tiên đi xa, đôi chân sưng phồng bỏng rộp, bác khóc nhiều nhưng vẫn quyết tâm đi theo con đường của cha...
Để làm được một quả trống thế này phải qua rất nhiều công đoạn và phải là người thợ có tay nghề
Ngày trước, người Đọi Tam đi khắp nơi làm trống, từ Bắc vào Nam, đâu cũng nghe danh. Có người định cư lại ở những vùng đất mới, họ sinh con, đẻ cái rồi lại tiếp tục cái nghề của cha ông để lại. Cứ thế, đời cha truyền cho con, ông truyền cho cháu...
Bác Nguyễn Chi Khang tự hào: “Bây giờ trên khắp nơi, cứ nơi nào làm trống thì đa số là người làng Đọi Tam. Trẻ con trong làng nghe tiếng trống từ khi còn trong bụng mẹ. Lớn lên một tí thay vì đẽo quay, đẽo khăng, chúng nó bắt chước cha, anh đẽo từng chiếc dăm trống. Trong làng lúc nào cũng có khoảng 500 người làm trống...”.
Bác Lê Ngọc Dương, một trong những người có xưởng trống lớn trong làng, có cậu con trai năm nay học lớp 9. Ngoài giờ học, cậu bé giúp bố xẻ dăm làm trống. Những người thợ làm ở xưởng này tấm tắc: “Toàn bộ dăm ở cái xưởng này do nó cưa đấy cô ạ. Thế mà cái nào cũng cong, cũng vừa khin khít”.
Chúng tôi hỏi bác Khang bí quyết để trống Đọi Tam kêu hay, đẹp và bền? Bác cười: “Người ta cứ nói có bí quyết thế này, có bí quyết thế kia chứ thực ra không phải. Nghề này không khó, quan trọng là người thợ phải có cái tâm, có lòng kiên trì”.
Theo những người thợ bí quyết chỉ nằm ở cái tâm và tính cẩn thận
Để làm được một chiếc trống tốt không đơn giản chút nào. Người đi tìm da trâu già, gỗ mít đẹp đã khó, nhưng ngay cả những người thợ phụ quét sơn cũng phải lựa tay sao cho nước sơn thật đều, thật nhẵn bóng. Một chiếc trống phải được sơn 5 lần. Nhìn chiếc trống bóng bẩy, tươi màu sơn, không một tì vết là biết ở đó chứa bao nhiêu là tâm huyết, sự cẩn thận và lòng trân trọng của người Đọi Tam. Mỗi loại trống có một thanh âm riêng biệt, không cái nào như cái nào. Cái khó của người làm trống là phải làm sao cho tiếng trống trường nó ra tiếng trống trường, tiếng trống hội ra tiếng trống hội, trống chèo ra tiếng trống chèo... Tiếng trống mà đục, mà thô là do ngừơi thợ ghép dăm không khéo, là do gỗ mít hoặc da trâu chưa được khô kiệt, hoặc do người bịt mặt trống chưa khít... Làm được một cái trống tốt không thể vội vàng.
XEM THÊM